Hier moest

Hier moest het zijn. Hier legden ze
hun zeiltjes tegen grondvocht, legden
omstanders zich plek, mengden hun kleuren zich
in evenwicht, slibde krioelen dicht en
rekten ze de nekken,
of stof al anders woelen ging om
wat voorbij zou trekken.
En niemand
kondigde de nummers aan.


Joke van Leeuwen (1952 - )
uit: Laatste lezers, Uitgeverij Querido, 1994


Multitalent Joke van Leeuwen is vooral bekend om haar kinderboeken en kinderversjes. Ze worden veel gelezen. Ze kenmerken zich door een vrolijke speelsheid en een het zich niet bekommeren om ‘hoe het heurt’.
Ik heb haar een keer zien optreden, een jaar of vijftien geleden. Een echt podiumdier, makkelijk pratend, vol humor, innemend. Dat wekt ook geen verbazing als je weet dat ze als cabaretière is begonnen, en zelfs in 1978 alle prijzen op het belangrijke Camerettenfestival won.
Pas later is ze serieuze gedichten gaan schrijven. Deze zijn nogal anders van sfeer en inhoud dan wat zij voor kinderen schrijft. Vaak somber, diepgravend, zich niet snel prijsgevend. Dat geldt min of meer ook voor bovenstaand gedicht.

De titel Hier moest, waar het gedicht tevens mee begint, kan op verschillende manieren worden uitgelegd. Bijvoorbeeld als een bevel van hogerhand. Er dient aan bepaalde regels voldaan te worden. Hier mag niet van afgeweken worden. Het klinkt streng.
Maar het kan ook opgevat worden als dat het zo behoort te zijn. Als een vorm van etiquette. En ook, als het lot waar niet aan ontsnapt kan worden. Alsof een hogere macht heeft ingegrepen.
Bij alle drie de mogelijkheden geldt: er is sprake van beknotting, van beperking van vrijheden en eigen inbreng. Let op, het speelt zich af in het verleden. Alsof het iets van vroeger was en nu niet meer geldt.

Hier moest het zijn. Hier legden ze

Het ‘hier’ is een duidelijke plek. Daar gebeuren de dingen. Wat dat is, zien we in het vervolg van het gedicht.

Hier moest het zijn. Hier legden ze
hun zeiltjes tegen grondvocht, legden
omstanders zich plek,

Kennelijk is er een grasveld, als op te kamperen, getuige de ‘zeiltjes tegen grondvocht’. Er zijn meerdere mensen aanwezig, ‘omstanders’ genoemd. Grappig, ze gingen niet liggen, maar ‘legden … zich’ plek. Tweemaal ‘legden’, alsof de omstanders zelf ook gebruiksvoorwerpen zijn die kunnen worden neergelegd. Alsof hen daarmee een stuk identiteit wordt afgenomen.

                        mengden hun kleuren zich
in evenwicht, slibde krioelen dicht en
rekten ze de nekken,

De omstandigheden worden verder omschreven. Kleuren die zich in evenwicht mengden: de diversiteit aan mensen die vanzelfsprekend leek te zijn, geaccepteerd ook.
Maar het werd snel drukker: ‘slibde krioelen dicht’. Een korte en krachtige omschrijving van hoe de mensen steeds meer opeengedrukt werden. Zozeer zelfs dat ze haast niets meer zagen: ‘en rekten zich de nekken’. Men moest letterlijk boven de mensenmassa uittorenen om het aangekondigde schouwspel te kunnen zien.

of stof al anders woelen ging om
wat voorbij zou trekken.

Een cryptische zin: ‘of stof al anders woelen ging om’. Stof dat woelen gaat? Stof als materie of als kledingstuk? In ieder geval wordt er een omslag aangekondigd. Alsof er na het zien van wat er voorbijtrok anders tegen de werkelijkheid werd aangekeken. Er stond iets te gebeuren, het was spannend, het beloofde een verandering in te houden. Maar wat het was?

En niemand
kondigde de nummers aan.

Het geheim van wat er langstrok wordt niet opgehelderd. Sterker, er zal muziek klinken, maar niemand weet wat en hoe.
Prachtig hoe dit eindigt. Het wachten van een menigte op iets wat kennelijk was beloofd. Dit kon van alles zijn. Iets banaals als een optocht van een fanfare. Maar ook een belofte die werd waargemaakt, een politicus die een nieuwe koers aankondigde, of zelfs een verschijning uit den hoge.
Die menigte van toen had vertrouwen in wat er kwam. Op het naïeve af. Want wat er kwam, wist men niet. Hoe anders is dat nu, klinkt het als schertsende ondertoon. Wij weten het tegenwoordig allemaal beter. Verwondering om wat we zien, overgave aan wat komt, dat is iets van vroeger.