Vandaag las ik in de krant (NRC, 08-12-2022) een artikel over het verband tussen darmbacteriën en depressie. Twee Nederlandse studies, onlangs allebei in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications verschenen, schrijven daarover. Ruim drieduizend Amsterdammers van zes etnische achtergronden werden bestudeerd. Bepaalde bacteriën bleken bij depressieve mensen oververtegenwoordigd te zijn.
De (voorzichtige) conclusie van de artikelen is dat depressie wordt veroorzaakt door de in de darmen aanwezige bacteriën, hetgeen bevestigd zou worden bij proeven met muizen. Ingespoten met deze bacteriën vertoonden ze ineens óók depressief gedrag.
“Deze studies bieden aanknopingspunten voor nieuwe manieren van behandelen”, aldus een van de onderzoekers. “We onderzoeken bijvoorbeeld of butyraat kan helpen bij depressie, in proefdieren, in gekweekte organoïden en binnenkort ook bij mensen met depressie.”

Deze manier van denken, dat als basis de materie heeft en dat alles daaruit ontstaat, kom ik steeds vaker tegen. Dat een technische oplossing gezocht wordt voor een probleem dat een diepere, nog onbekende oorzaak heeft. Symptoombestrijding, wordt dit ook wel genoemd.
Het is een denken vanuit één perspectief, namelijk die van de wetenschappelijke methode. Die wordt zalig verklaard. De basis is de materie die met instrumenten aantoonbaar en meetbaar is. Meten is weten, kwantitatief. Dit meten en weten is waardenvrij, zegt men. De kennis die ons middels de materie bereikt is objectief en, tot het moment dat zich andere, tegenstrijdige feiten aandienen, de waarheid.
Het zijn de stofjes vanuit de hersenen die ons aansturen. Dit is wetenschappelijk aangetoond, zeggen de neurowetenschappers. Ons leven ligt om die reden verankerd in diezelfde stofjes, in het bijzonder in onze genen die wij bij de geboorte mee hebben gekregen. Zij bepalen ons leven, en niet wijzelf zoals wij denken (en onszelf daarmee voor de gek houden). Boeken als The selfish gene van de evolutiebioloog Richard Dawkins en Wij zijn ons brein van  Dick Swaab dragen dit idee tot in het extreme uit.
Zo zouden ook onze gevoelens door stofjes bepaald worden. Zijn bepaalde stofjes in onze hersenen oververtegenwoordigd, dan zijn we bijvoorbeeld verdrietig. Van andere worden we juist vrolijk, raken we verliefd etc. In dit kader past ook het idee dat depressies worden veroorzaakt door bepaalde bacteriën in de darmen. Wanneer je deze visie aanhangt is het ook logisch dat je in de toekomst depressies te lijf gaat door bepaalde stofjes in de darmen te injecteren. Geen depressie meer, probleem opgelost! Geen gezeur meer van mensen die steeds om aandacht vragen.

Tja, dan zit ik qua denken toch meer in de richting van een filosoof als Friedrich Nietzsche. Die geeft meer ruimte waar het de wetenschap betreft. Volgens hem kun je waarheid niet op één manier benaderen of uitspreken. Aan elke waarheid hangt het tegendeel vast. De werkelijkheid is een paradox, merkt hij in een van zijn boeken op. Het ene sluit het andere niet uit, ook al lijken ze tegengesteld aan inhoud.
Dat de werkelijkheid in zijn diepste wezen een paradox is, spreekt mij aan. Als voorbeeld kun je het licht nemen. Licht is voor ons onontbeerlijk, een levensbehoefte, zowel fysiek als geestelijk. Maar wat licht is, is moeilijk voor te stellen. Ja, het bestaat uit energiepakketjes, fotonen genoemd, weten we uit de natuurkunde. Maar zijn deze fotonen nu deeltjes of golven? Het blijkt nu uit experimenten dat licht zich gedraagt als deeltje òf als golf. Altijd een van deze twee, nooit beide tegelijk. Het is maar op welke manier je ze detecteert (dus bekijkt).

Zo zou ikzelf ook naar de wereld kijken, dualistisch. Of in termen van de paradox, volgens Nietzsche. Waarbij ik onderscheid of je van buiten naar binnen kijkt of van buiten naar binnen. Tegelijk gaat niet. Je doet het ene of het andere.
De wetenschap kijkt van buiten naar binnen. Een hoeveelheid aan informatie wordt via deductie tot een eenduidig antwoord herleid. Onze hele technische vooruitgang hebben we aan dit soort denken te danken. We kunnen met deze technische kennis naar de maan, kunnen elkaar via ons mobiel elk moment op elke plek op aarde bereiken etc. Dit is een geweldige vooruitgang waar je alleen maar het diepste respect voor kunt hebben. Wat een beheersing van de voor ons aanwezige materie op aarde. Niets dan lof hiervoor, begrijp mij niet verkeerd.

Maar de wetenschap gaat voorbij aan de beleving. En in het verlengde daarvan, aan innerlijke zielenroerselen als zingeving, normen en waarden, geweten en geest. Vanuit onze beleving kijken we van binnen naar buiten. Precies tegengesteld aan hoe de wetenschap zich opstelt. Zo beleven we dat ’s avonds de zon ondergaat, zo zien onze zintuigen het. De wetenschap daarentegen heeft aangetoond dat de zon stilstaat en de aarde om haar as draait. Wetenschappelijk gezien zou je in plaats van een zonsondergang moeten zeggen: een aarde-van-de-zon-af-draaiing. Toch doet niemand dat, zelfs verstokte wetenschappers niet. Beide visies hebben gelijk, de zintuiglijke en de wetenschappelijke. Het is maar in welke visie je je verplaatst.

Zo heeft de wetenschap altijd gelijk vanuit hun visie. Een discussie met een overtuigde wetenschapper is om die reden vruchteloos. Elk argument vanuit jouw holistische visie kan hij met één weerwoord onderuit halen, juist omdat hij maar op één manier naar het probleem kan (of wenst te) kijken. Als voorbeeld dient het plaatje hieronder.


     Twee verschillende invalshoeken om naar hetzelfde voorwerp te kijken

De ene mens ziet het voorwerp als een rechthoek, de ander hetzelfde voorwerp als een cirkel. Zelfs de ervaren kleuren zijn verschillend. De een ziet oranje, de ander blauw. Beide waarnemers hebben gelijk in wat ze zien. Maar in een discussie zullen ze nooit tot elkaar komen, overtuigd als ze zijn van hun eigen visie. Pas wanneer de twee van plaats verwisselen, hun invalshoeken om naar het object te kijken veranderen, zullen ze iets anders zien en de ander alsnog gelijk kunnen geven.
Het is jammer dat de meeste wetenschappers weigeren van plaats te verwisselen met die van meer holistische denkers. Bijvoorbeeld met die van filosofen als Goethe en Henri Bergson*. Bang dat bepaalde bestaanszekerheden onder hun voeten worden weggeslagen? Waardoor ze het opeens niet meer weten? In de ‘harde’ wetenschap als natuurkunde en wiskunde is dit ook niet nodig. Daarin spelen geest, geweten, normen en waarden geen rol. Juist niet. Maar bij richtingen als psychologie, filosofie en sociologie spelen veel complexere situaties mee. Het gaat daar om kwaliteit. Om daar alles te herleiden tot materie is niet goed en zelfs gevaarlijk, is mijn overtuiging. Het gaat voorbij aan onze psyche, onze emoties, ons mens willen zijn vanuit onze beleving. Wanneer we onszelf reduceren tot louter cognitieve eigenschappen, ofwel tot stofjes in onze hersenen die ons zouden aansturen, zijn we geestelijk kaal en koud. Elke zingeving ontbreekt.

Om even een niet-wetenschappelijke invalshoek aan te nemen: wanneer je jezelf nauwkeurig observeert, weet je bijvoorbeeld dat emotionele spanningen de neiging hebben op je darmen in te werken. Je krijgt spontaan diarree of krampen die tot buikpijn leiden. Een vervelende opmerking van iemand is hiervoor al genoeg. Je voelt je direct rot. Je darmen verteren niet alleen voedsel, maar ook emoties, is mijn ervaring. Sommigen noemen om die reden je darmen je tweede brein. Maar om te beweren dat een bacterie in je darmen dat gevoel doet ontstaan? Of dat die bacterie ervoor zorgt dat die persoon die rotopmerking maakt? Het lijkt mij de omgekeerde wereld.

De westerse wereld is in belangrijke mate verwetenschappelijkt. De materie is de basis en de oorsprong van alles. Dat heeft gevolgen. Het enige wat dan resteert is het je overgeven aan die materie, in rijk worden, in materiële luxe willen leven, en verder niets doen. Ja, lol hebben, een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. Innerlijke leegheid ligt op de loer. We missen iets, voldoening, zingeving. Met alle mogelijke burn-outs en depressies als gevolg. Och ja, daar hebben we middelen tegen, bacteriën die in onze darmen kunnen worden ingespoten. Of andere medicijnen die zich via onze bloedbanen in de hersenen kunnen nestelen. Lastige ‘verschijnselen’ als ADHD, ADD, autisme en andere welvaartsproblemen lossen we zo eenvoudig op. Hoeven we verder geen aandacht te besteden aan dit soort (in onze ogen) afwijkend gedrag. Makkelijk zat. En zo gaan we nog een tijdje door als verwetenschappelijkte mensen. Tot de bom barst, de aarde is uitgewoond, leeggeplunderd, van elke levendigheid (in zowel flora als fauna) is ontdaan. Tot de kwaliteit op is en we allemaal dood zijn.


* Een vooraanstaande Nederlandse filosoof als Richard Starmans noemt bijvoorbeeld de visie van Goethe (in verband met zijn kleurenleer) tragisch, alsmede die van Bergson (in diens discussie met Einstein over het begrip 'tijd').